Over het leven van Gautama Boeddha (ca. 490-410 v.C.) is onnoemelijk veel geschreven. De voornaamste bron lijkt de Pali-canon, ook wel Tripitaka genoemd. Dit is een enorme verzameling van uitspraken en Boeddha leringen die hij in de ruim veertig jaar tijdens zijn verkondigingen in het Noordoosten van India heeft gehouden. Hieraan vooraf werden zijn leringen op een andere manier verspreid.
- De aller oudste ‘geschriften’ over de Boeddha die ontdekt zijn waren de inscripties die keizer Asoka (ongeveer 272-236 v.C.), de 3e heerser van de Indiase Mauryaanse dynastie, in de rotsen en zuilen liet hakken toen hij zich volledig bekeerde tot het boeddhisme.
- Tevens zijn er in Pakistan eeuwenoude Gandara reliëfs gevonden.
- Ook bestaat er een zeldzaam, meer dan 35 meter lang Vessantara-doek waarop scènes te zien zijn uit een vorig leven van de Boeddha.
- Daarnaast was de verering van de voetafdrukken van goden en goeroes als eerste algemeen bekend in het oude India.
Ik ga in dit artikel alleen de betekenis van de Voetafdruk van Boeddha nader bekijken.
Enkele historische feiten van de Voetafdruk
Tot aan onze jaartelling mochten er geen afbeeldingen van de Boeddha zomaar ergens afgebeeld worden. Om toch de Wijsheden door te kunnen geven aan de volgende generaties is men toen deels gebruik gaan maken van symbool inscripties. Meestal komt deze alleen voor als een enkelvoudige voetafdruk Dit wordt in het Sanskriet Buddhapada genoemd, maar soms werden ook dubbele voeten in steen gebeiteld.
Een Voetafdruk dient ter herinnering aan de geboortedag van Boeddha, de herinnering dat hij zijn spirituele weg werkelijk op aarde heeft afgelegd en is kort samengevat een soort levensbeschrijving. Zodoende is de Ware Geest van Gautama Boeddha nog voelbaar voor veel mensen op de plek waar zijn Voetafdruk aanwezig is, waardoor deze monumentale inscripties jaarlijks enige miljoenen pelgrims van heinde en verre naar zich toe weten te trekken. Uiteindelijk allemaal verlangend en op Weg naar de Verlichte staat van onsterfelijkheid, zoals Boeddha die tijdens zijn aardse leven had weten te bereiken.
De Voetafdruk is daarom een bijzonder heilig symbool binnen het boeddhisme, omdat de Boeddha door zijn goddelijkheid geacht werd zelf niet meer op aarde te leven, mochten er ook geen afbeeldingen van hem meer op aarde afgebeeld worden. Dat hij dan toch op opmerkelijke plaatsen een duidelijke voetafdruk heeft achter gelaten, werd meer gezien als een zegen van Boeddha zelf op Moeder Aarde. Dit is kenmerkend voor de tijd waarin hij leefde.
Een voetafdruk wordt ook wel een aniconisch symbool genoemd, omdat de Leermeester zelf niet zichtbaar getoond wordt, maar wel via symbolen zijn wijsheidsleringen in graveerde aan het oppervlak van de aardse werkelijkheid. Dit om de mensheid ge helpen groeien in bewustzijn om zo tot Verlichting te kunnen geraken. Enigszins vergelijkbaar met het hedendaagse fenomeen de graancirkels.
De gevonden voetafdrukken komen qua opzet en symboliek wel aardig overeen. De een bevat meer wijsheden van Boeddha’s leer (sutra’s) dan de ander, maar zijn vaak wel met overeenkomstige realistische tekens ingegraveerd of geverfd onder de voetzool. Zoals een Kosmisch Dharma wiel (chakra) in het midden van de voetzool met daar omheen enkele tot soms wel 32, 108 of 132 gunstige tekenen van de Boeddha.
Buddha Museum Traben Trarbach, Duitsland
De meest oorspronkelijke Voetafdrukken zijn terug gevonden in het hooggebergte of in grote hoge rotswanden, maar worden tegenwoordig ook veelvuldig door kunstenaars zelf gemaakt, aangebracht, ingelegd of solitair ergens geplaatst, om zo een hoger aanzien binnen hun eigen leefgemeenschap te krijgen.
De Japanse auteur Motoji Niwa, die jarenlang Boeddha’s voetafdrukken in vele Aziatische landen heeft bestudeerd, heeft meer dan 3.000 voetafdrukken van Gautama ontdekt, waarvan 300 in Japan en meer dan 1.000 in Sri Lanka. Hieronder volgen een paar mooie voorbeelden uit verschillende Aziatische landen. Van enkele heb ik de betekenis op het internet kunnen achterhalen.
Hier volgen enkele voorbeelden van Voetafdrukken in Azië
In Sri Lanka op de 2243 m hoge berg ‘Adam’s Peak’.
Een boeddhistische legende stelt dat tijdens zijn leven de Boeddha naar Sri Lanka vloog en zijn voetafdruk op Adam’s Peak achterliet om het belang van Sri Lanka als de voortzetting van zijn leringen aan te geven en ook voetafdrukken in alle andere landen waar zijn leringen zouden worden erkend.
Pelgrims kunnen kiezen uit meerdere paden om deze heilige berg te beklimmen. Allen bestaan uit duizenden traptreden. De kortste route uit 6442 treden. De tocht omhoog neemt zeker meerdere uren in beslag en wordt als het ’s nachts donker is ondernomen.
Langs het pad, dat verlicht is met lantaarns, wordt drank en fruit verkocht en men kan er regelmatig uitrusten. Van iedere Sri Lankaan wordt verwacht deze eenmaal in zijn leven beklommen te hebben. De meeste pelgrims lopen deze route in de maand april. Men dient dan boven op de top te zijn vóór zonsopgang, want bij zonsopkomst is de uitgesproken vorm van de berg met een driehoekige schaduw in de omgeving, het beste waar te nemen. Deze schaduw verplaatst zich vervolgens snel verder tijdens het verder opgaan van de zon.
Op de Adam’s Peak is een bijna twee meter grote voetafdruk
Naast het boeddhisme worden deze voetafdrukken ook bij andere godsdiensten als heilig beschouwd. Zo wordt de Adams Peak door vele gelovigen van verschillende gezindten beklommen, want:
- De moslims en christenen zien in de voetafdruk op Adam’s Peak die van Adam. De eerste man op Moeder Aarde die in Sri Lanka zijn eerste voetstap zou hebben gezet nadat hij was verstoten uit het Hof van Eden.
- De christenen zien er ook wel een voet van de heilige Thomas
- Het hindoeïsme vereert de voetafdruk als zijnde die van Lord Shiva.
In Thailand is van deze ‘natuurlijke’ voetafdrukken de meest belangrijkste ingebed in een blauwachtige bergrots in Phra Phutthabat, gelegen in Centraal Thailand op een berg ongeveer 25 kilometer ten noordwesten van de stad Saraburi. De boeddhistische pelgrims houden op deze heilige berg jaarlijks processies. Overal langs de weg zijn bronnen gegraven voor de pelgrims. Tevens zijn er baden aangelegd. Onder aan de berg van Phrabat ligt een klooster wat zowel van buiten, maar vooral vanbinnen bijzonder is opgesierd. De bodem is bedekt met zilveren matten. Aan het eind, op een troon versierd met edelstenen, staat het massief zilveren beeld van Boeddha, zo groot als een man. In het midden is een zilveren raster dat de reliek omgeeft en die is 18 inch hoog. Het is bedekt is met ringen, oorbellen, armbanden en gouden halssnoeren, offergaven van toegewijde mensen die komen aanbidden. In 1602 werd de koning in Ayuthia bericht dat aan de voet van de berg een ontdekking was gedaan en dat het leek op de voetafdruk van Boeddha.De koning zond zijn geleerden en de slimste geestelijken er op af om te rapporteren of de kenmerken van de afdruk overeen kwamen met de voetafdruk van Boeddha zoals die zijn beschreven in de geheime Pali geschriften. Toen dat werd bevestigd gaf de koning opdracht het klooster van Phrabat te bouwen en dat is later door zijn opvolgers vergroot en verfraaid.’
Boeddha’s Voetafdruk in Wat Phra Phutthabat
In Myanmar is een liggende Boeddha in de westkant van Bago (Pegu). De Boeddha, die een lengte van 55 meter heeft en een hoogte van 16 meter, is vermoedelijk gebouwd in 994, tijdens de bewind van Mon King Migadepa. In 1757 ging het verloren toen Pegu werd geplunderd. Tijdens de Britse koloniale heerschappij in 1880 werd de Shwethalyaung Boeddha opnieuw ontdekt onder een dikke laag jungle begroeiing. De restauratie startte in 1881, en de mozaïekkussens onder de voetafdruk van Boeddha (aan de linkerkant) werden in 1930 er aan toegevoegd. Het zijn echt schitterende kolossale voetzolen, versierd met mozaïek en spiegeltjes.
De meest beroemde Voetafdruk van de liggende
Shwethalyaung Boeddha in Bago te Myanmar
In China, tijdens de Tang-dynastie, vereerde men een grote voetafdruk van de Boeddha in Chengzhou. In het jaar 701 na Chr. begon het Dazu, zelfs het Big Foot tijdperk.
De oudste voetafdruk in Japan dateert uit het jaar 753 in Yakushiji.
Voetafdruk in Tokyo
- Ook in Tibet en Pakistan zijn r volgens zeggen een veelvoud aan voetafdrukken van Gautama Boeddha ontdekt. Alleen kon ik ze niet terugvinden op internet.
De diepere betekenis achter de Voetafdruk
- De Voetafdruk heeft altijd het uiterlijk van een platte voet wat betekent dat de voeten van Boeddha gelijkmatig de aarde beroerde. Dit stelt de harmonie, evenwichtigheid en het stevig verankerd zij met de kern van Moeder Aarde van de Boeddha voor.
- De Voetafdrukken hebben meestal 5 tenen met dezelfde lengte met daarin weergegeven het oneindigheidssymbool. Dit zijn symbolische weergaven van de chakra’s die als wielen die op gelijke wijze draaien en daarmee de goddelijke energie de Moeder Aarde in stralen.
- Andere vroege boeddhistische symbolen zijn wat de ‘Drie Juwelen’ op de hakken en tenen worden genoemd: de lotus, de swastika en de triratna (Drie Juwelen).
- Sommige Voetafdrukken kunnen zeer groot en gedetailleerd zijn, met 32, 108 of zelfs 132 onderscheidende symbolen van een Boeddha .
- Deze symbolen worden ook gezien op de voetzolen van grote standbeelden van de liggende Boeddha.
- Sculpturen van Boeddha’s voetafdrukken worden tegenwoordig meestal beschermd in een speciale tempelstructuur, waar de gelovigen of pelgrims bloemen en andere aanbiedingen naar hem toe brengen.
Achtvoudig Pad van het Dharma wiel met de 8 spaken
- De acht lagen symboliseren, net zo als de 8 spaken van het wiel, het Achtvoudig Pad. Het zet in acht onderdelen de Weg uit, hoe de mens de onrust van geest en het lijden kan overwinnen. Iedereen moet dit zelf doen, maar kan geholpen bij wijze van spreken. In de ‘Dhammacakkappavattana Sutta’ wordt de eerste uitleg van het Achtvoudige Pad beschreven.
Het gaat in hoofdzaak om de volgende 8 onderdelen:
1. Juiste (levens-)visie,
2. juiste gedachten,
3. juiste spraak,
4. juist handelen,
5. juist levensonderhoud,
6. juiste (contemplatieve) inspanning,
7. juiste (meditatieve) aandacht,
8. juiste (meditatieve) concentratie.
De kern van de Leer bestaat uit de vier edele waarheden van het Achtvoudige pad: 1) Het bestaan van het lijden. 2) De oorzaken van lijden. 3) Het einde van lijden is mogelijk: Nirvana. 4) Het pad dat leidt naar het opheffen van de oorzaken van lijden
- Bladgoud komt op veel moderne Voetafdrukken voor. Dit wordt gedaan om respect te tonen aan de Boeddha en staat voor zijn Verlichte staat.
Hier volgen de meest voorname Boeddha symbolen met hun betekenis die ook in de Voetafdrukken voorkomen:
Troon onder een Bohdhi boom Drie juwelen vh boeddhisme
- De Boom drukt de heilige Bohdi Verlichtingsboom van Boeddha uit, waaronder Boeddha jarenlang zich afgezonderde tot hij uiteindelijk Verlichting bereikte. Het is een belangrijk pelgrimsoord. In de religieuze iconografie is de Bodhi-boom herkenbaar door zijn hartvormige bladeren, die prominent worden weergegeven. Het duurt 100 tot 3000 jaar voor een bodhi boom om volledig te groeien. De Heilige Fig in de Mahabodhi Tempel groeit, is een directe afstammeling van het oorspronkelijke Bodhi-boom. Deze boom is de belangrijkste bestemming voor pelgrims van de vier voornaamste boeddhistische bedevaart bestemmingen. Andere heilige Bodhi bomen met betekenis in de geschiedenis van het boeddhisme zijn de Anandabodhi-boom in Sravasti en de Bodhi-boom in Anuradhapura in Sri Lanka. Men zegt dat ze beide aftakkingen zijn van de oorspronkelijke Bodhi-boom.
- De Lege Troon die als altaat voor de Boeddha is gemaakt staat voor ‘Leegte’, het moment dat Gautama Boeddha Verlichting bereikte.
- Een Wiel, wat voor zijn leven symbool staat, maar ook het symbool is van de Dharma – de leerschool van Boeddha. Het Dharma wiel heeft acht spaken, die het achtvoudige Pad van Boeddha vertegenwoordigen.
- De Drie Juwelen van de Bhoeddha (Lotus, Swastika, Triratna) ook wel de drie schatten, de drievoudige edelsteen of Triatna genoemd. Deze staan voor het Drievoudig Pad van de Boeddhist: De Boeddha, de Dharma (=zijn leer) en de Sangha (=de mensen die de leer van Boeddha beoefenen). Samen vormen zij de drie kostbare onderdelen in het leven van een boeddhist, vandaar de naam de 3 Juwelen.
- De gouden Lotus staat voor ‘groei naar verlichting’ en de zuiverheid van de Boeddha.
Het is de bedoeling dat wij dit als mens allen beleven om uiteindelijk ook onsterfelijkheid te bereiken. De modder waarin de Lotusbloem opstijgt staat voor onwetendheid en lijden. Naarmate er zich een knop ontwikkelt stijgt haar bewustzijn om uiteindelijk zich Verlicht te openen als een prachtige lotusbloem.
Door de vele zaden die de lotus draagt staat zij ook voor overvloed of een rijk nakomelingschap. - Een Swastika staat symbool als gunstig en geluksbrenger en is het heiligste teken uit het hindoeïsme en jaïnisme en wordt ook gebruikt in het boeddhisme. Het symbool (卐) komt echter ook voor op vroegchristelijke graftomben in de catacomben bij Rome, op Griekse en Romeinse mozaïekvloeren uit de oudheid en op houten klompen van Noorse Vikingen uit de vroege middeleeuwen.
- Het Triratna staat symbool voor:
Boeddha – ‘de Verlichte’, het hoogste spirituele potentieel dat in alle wezens aanwezig is.
Dharma – de Leer van Boeddha,
Sangha – de gemeenschap van mensen die de leer van Boeddha beoefenen. In Nederland is dit ‘De Triratna Boeddhistische Beweging’. Deze vertegenwoordigt de ‘Triratna Buddhist’, die gericht is op het ontwikkelen van een (meditatieve) beoefening van het boeddhisme die heden ten dage past in het leven van de modern ingestelde samenleving. - Een Paraplu/Parasol staat voor bescherming en de koninklijke afkomst van Boeddha. In Amaravati stupa in Zuid India staan er zelfs 3 afgebeeld.
- Het symbool van de twee vissen (YU) stond in vroegere tijden symbool voor de Ganges en de Yamuna-rivieren. Nu staat het bij ons symbool voor overvloed, rijkdom, geluk, moed en onverschrokkenheid om de oceaan van lijden onder ogen te zien om vervolgens vrij te kunnen zwemmen als vis in het water. Met name staat de goudvis bekend als een goudbrenger van geluk en rijkdom, kortom een duidelijke overvloed brenger.
- Een grote Schelp is in veel landen gebruikt als een traditionele strijdhoorn. In het boeddhisme kan de witte Conch-schelp het diepe en gelukzalige van de Dharma-leringen betekenen. Het staat o.a. voor het ontwaken van de discipelen wanneer ze deze leringen horen. De Conch shell (=koninginnenschelp van de kroonslak) kan ook betekenen dat mensen onwetend zijn.
- De Banier van Victorie. Dit symbool vertegenwoordigt hoe Boeddha over de demon Mara won. Deze demon, in het boeddhisme, is synoniem voor passie, lust en trots. De Banner of Victory wordt gebruikt om mensen te herinneren dat men over hun eigen trots, lust en passies moet winnen om verlichting te kunnen bereiken.
- De Vaas in het boeddhisme betekent het verwerven van een goede gezondheid, rijkdom, welvaart en alle goede dingen die op verlichting betrekking hebben.
- De Eeuwige knoop drukt uit hoe alles verweven en verbonden is met elkaar. Dat men zelfs in tegenstellingen de verwevenheid kan inzien.
- Een Lege kom/schaal. Dit wordt soms ook de bedel kom genoemd. Dit is het primaire symbool van het gekozen leven van de boeddhistische monnik. Het is het eenvoudigste voorwerp, maar wel een van de belangrijkste voorwerpen in het dagelijks leven van de boeddhistische monniken.
- De Leeuw is een van de belangrijkste symbolen van boeddhisme. De leeuw is het symbool van het Koningsdier die symboliseerde waar de Boeddha toebehoorde om totale Verlichting te realiseren. Het staat voor kracht en moed die nodig is wil men in staat zijn de leer van de Boeddha vol kunnen houden. Zoals het zich regelmatig afzonderen in rust en stilte.
- De Olifant staan symbool voor intelligentie en scherpzinnigheid, maar bovenal werd zij gezien als dier met het hoogste moraal.
- Het Paard staat voor energiek en actief gedrag, toverkracht en bewegingsvrijheid. Hierdoor is zij een van de belangrijkste dieren binnen het boeddhisme, want zij is ook één van de Chinese dierenriemtekens ook wel de Zodiac dierenriem met in volgorde van maanden van het jaar de Rat, rund, tijger, haas, draak, slang, paard, schaap, aap, haan, hond en varken.
- Een Eend wordt over het algemeen gezien als een welvarende geluksbrenger welke tevens bescherming biedt, staat voor vruchtbaarheid als moederschap, gratie en troost.
- Een gans staat voor de Roep van het maken van reizen naar verre afgelegen oorden, voor oneindigheid en vakkennis.
- De Kikker en de Pad met slechts 3 poten worden beschouwd als een symbool van overvloed die geld, harmonie en geluk voort zal brengen. Het verhaal gaat dat er tijdens voetreis van een Taoïstische monnik plotseling gouden munten voor hem opduiken welke afkomstig blijken te zijn uit een geluk brengende waterbron.
- De Vier Beschermkoningen / de Vier Hemelse koningen zijn vier boeddhistische bewakers-goden die elk voor een bepaalde windrichting staan. Ze zijn de 4 grote beschermers van de wereld en vechters tegen het kwaad.
“Hij die alles hoort” “Hij die vergroot” “Hij die het land bewaakt” “Hij die alles ziet” 
Noorden Zuiden Oosten Westen
Vessavanna Virulhaka Dhatarattha Virupakkha
geel blauw wit rood
Paraplu zwaard pipa stoepa-adder- parel
De 4 Beschermkoningen kunnen elk een legioen bovennatuurlijke wezens bevelen om de Dharma te beschermen. In het daoïsme bewaken zij elk een hemelpoort van de vier windrichtingen. De beelden van de Vier Hemelse Koningen komen veelvuldig voor in boeddhistische- en Chinese tempels. Ze staan dan meestal in de hal van de Vier Hemelse Koningen. - De Ogen van Boeddha beelden een veelheid van mogelijkheden uit waarin je iets kan uitleggen. Het zijn de Alwetende ogen, ook wel de ogen van wijsheid genoemd. Ze staan vaak afgebeeld op de 4 zijden van de boeddhistische heiligdommen die bekend staan als stoepa’s. De krullende lijn onder de ogen in het midden (waar de neus op een gezicht is) is het Sanskriet getal dat de eenheid van alles symboliseert en betekent ook dat de enige manier om verlichting te bereiken is via de leringen van Boeddha. De stip tussen de ogen staat voor het derde oog, dat geestelijke ontwaakt zijn voorstelt.
- De Vajra is een boeddhistisch tantra symbool dat representatief is voor grote spirituele kracht en standvastigheid van de geest. Het symboliseert een van de drie hoofdreligies van het boeddhisme: het Vajrayana. De Vajra is gevormd als een verbinding van 2 geribbelde bolvormige hoofden. Het staat symbool voor de eigenschappen van een diamant (zuiverheid en onverwoestbaar), evenals de eigenschappen van onweerstaanbare energie. Het vertegenwoordigt ook eindeloze creativiteit, vaardige activiteit en kracht. In het Tibetaans boeddhisme is de Vajra een Dorje, dat dienst doet als een ritueel instrument. Het wordt samen gebruikt met een bel door Lama’s en andere beoefenaars van Sadhana.
- De Lachende Reizende Boeddha. Deze dikbuikige en goedlachse Boeddha figuur staat symbool voor de Boeddha Maitreya en is veelvuldig genoemd als de bodhisattva, een moederfiguur die op aarde geboren zal worden en verlichting zal bereiken. Zij draagt een grote buidel om haar middel of over haar schouder welke symbool staat voor het maken van talloze reizen naar verre oorden, waar zij geluk en overvloed zal gaan brengen. Soms zie je ook dat er kindertjes over haar heen kruipen of aan haar jas hangen voor het brengen van goed nieuws, financiële welvaart, geluk en vrede.
Lachende Boeddha – Boeddha Maitreya
25. De Hemelse Grote Zonne-Boeddha, het Centrum van de wereld van alle verschijnselen. Dainichi Nyorai heeft de handen in een weinig voorkomende houding, waarschijnlijk de ‘ratna mudra’, de mudra van het Juweel. Dainichi Nyorai wordt in de Shingon secte als de allerhoogste Boeddha beschouwd, maar speelt ook in het Kegon Buddhisme een belangrijke rol. Van de inscriptie op de rug weten we dat dit beeld in 1648 werd gegoten en ingewijd.
De Hemelse Zonne Boeddha, het centrum van alle verschijnselen
De meest gebruikte bronnen
www.buddha-dharma.eu/buddhapada.html
www.katinkahesselink.net/boeddha/symbolen-boeddha.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Adam%27s_Peak
www.thailandtref.com/siam-siam-tour
www.vriendenvanboeddhisme.nl/html/historische_boeddha.html
www.ancient-symbols.com/buddhist-symbols.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Mauryadynastie
www.triratna.nl
www.museumnagele.nl/images/documenten/2014/Symbolieken
https://nl.wikipedia.org/wiki/Vier_Hemelse_Koningen